Δεν είναι εύκολο να γράψει κανείς σε λίγες μόνο γραμμές για το μεγαλείο του ηθοποιού Αιμίλιου Βεάκη, την «σπάνια και προικισμένη ιδιοφυία με όλα τα εφόδια περιεχομένου και μορφής», όπως τον χαρακτήρισε ο Άγγελος Τερζάκης, ή όπως τον αποκάλεσε η Κατίνα Παξινού «τον μεγαλύτερο Έλληνα ηθοποιό ανάμεσα σε άντρες και γυναίκες». Γιατί ο Αιμίλιος Βεάκης αποτελεί από μόνος του ένα από τα σπουδαιότερα κεφάλαια της ιστορίας του ελληνικού θεάτρου, που συνδυάζει τέχνη, ήθος και ποιότητα.

ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΧΡΟΝΙΑ

Γόνος πολύ καλής οικογενείας, με καλλιτεχνικές ρίζες, αφού ο παππούς του ήταν εκτός από λόγιος και νομομαθής επιστήμων, ποιητής και θεατρικός συγγραφέας. Η μητέρα του Αιμιλία ήταν βαρόνη στην Τεργέστη και μια από τις πιο φωτισμένες γυναίκες της εποχής της. Μουσικός, ποιήτρια και ερασιτέχνης ηθοποιός στην Ιταλία, η οποία πέθανε σαράντα μόλις μέρες από την γέννηση του γιού της, και έτσι πήρε το όνομά της. Σε ηλικία 3 ετών, ο μικρός Αιμίλιος χάνει και τον πατέρα του και ανατρέφεται στον Πειραιά από τους θείους του, που τον προόριζαν για διάδοχό τους στο ξυλεμπόριο.

Ο Βεάκης όμως από τα πρώτα κιόλας παιδικά του χρόνια, άρχισε να εκδηλώνει τις καλλιτεχνικές του ανησυχίες, έγραφε ποιήματα, ζωγράφιζε, διοργάνωνε παραστάσεις με τους φίλους του, όπου σ’ αυτές ένιωθε και την πιο μεγάλη ικανοποίηση. Στα 16 του χρόνια πέτυχε στις εξετάσεις της Δραματικής Σχολής του Βασιλικού Θεάτρου, αλλά σύντομα η σχολή έκλεισε. Συνέχισε τις σπουδές του στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών, αλλά το 1901 διέκοψε τις σπουδές του και βγαίνει “στο σανίδι”.

ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ

Σε ηλικία 17 ετών, ξεκινά το θεατρικό του ντεμπούτο σε παράσταση στον Βόλο με τον θίασο της Ε. Νίκα. Τα επόμενα χρόνια, κάνει περιοδείες στις επαρχίες της Ελλάδας, μέχρι την επιστράτευσή του στους Βαλκανικούς πολέμους (1912-1913), κατά την οποία θα προαχθεί σε λοχία λόγω “ανδραγαθίας”. Με την επιστροφή του το 1914 εγκαθίσταται στην Αθήνα και συνεργάζεται με την Μαρίκα Κοτοπούλη, αργότερα με την Κυβέλη και με άλλους εκλεκτούς θιάσους, με εξαιρετικές αποδόσεις σε όλα τα είδη του θεάτρου. Αλλά την οριστική καθιέρωση ως ο “πρώτος τραγωδός” της εποχής του, θα την αποκτήσει το 1919 στον «Οιδίποδα Τύρρανο» του Σοφοκλή, που παρουσίασε η «Εταιρεία Ελληνικού Θεάτρου». Στον επώνυμο ρόλο, ο Βεάκης, κινώντας μια διαδικασία αυτο-αποκάλυψης, συγκλόνισε το ακροατήριο. Στη συνέχεια, πρωταγωνίστησε σε έργα όπως «Αδελφοί Καραμαζώφ», «Έμπορος της Βενετίας», «Οι Άθλιοι», και πολλά άλλα.

Την περίοδο 1932-1942 ήταν η εποχή της καλλιτεχνικής ωριμότητας του Βεάκη, με την αρχή της συνεργασίας του με το Εθνικό Θέατρο, στο οποίο έδωσε ανεπανάληπτες παραστάσεις που έγραψαν ιστορία και δημιούργησαν Σχολή. Μερικά από τα σπουδαιότερα έργα που έπαιξε ήταν «Αγαμέμνων» του Αισχύλου, «Αμαξα» του Μεριμέ, «Αννα Κρίστυ» του Ο’ Νηλ, «Δαντών» του Μπύχνερ, «Μπόρκμαν» του Ίψεν, «Πριν από το Ηλιοβασίλεμα» του Χάουπτμαν, «Κατά φαντασίαν ασθενής» του Μολιέρου, «Ιούλιος Καίσαρας», «Δωδέκατη Νύχτα», «Αμλετ» και «Βασιλιάς Ληρ» του Σαίξπηρ.

Αξίζει να σημειωθεί ότι το 1939, όταν ο μεγαλύτερος «Σαιξπηρικός» ηθοποιός – και για πολλούς ο σημαντικότερος ηθοποιός του 20ού αιώνα – Λώρενς Ολιβιέ, παρακολουθούσε την παράσταση «Βασιλιάς Ληρ», στην οποία ο Βεάκης ερμήνευε τον ομώνυμο ρόλο, αναφώνησε στην Κατίνα Παξινού: «Αυτός είναι ο Βασιλιάς Ληρ!». Ο Μάριος Πλωρίτης είχε μείνει επίσης εκστασιασμένος από την ερμηνεία του Βεάκη και είχε γράψει:  «Όσοι δεν είχαν την τύχη να δουν τον Βεάκη στη σκηνή, ρωτάνε εμάς τους τυχερούς γιατί λέμε πως ο Βεάκης ήταν τόσο μεγάλος. Πώς να τους εξηγήσεις, όμως; Πώς να περιγράψεις με λόγια τους καταρράχτες του Νιαγάρα ή την έκρηξη του ηφαίστειου της Σαντορίνης;»

Κατά τη διάρκεια της Κατοχής, αλλά και μετά τα Δεκεμβριανά οργανώθηκε στο ΕΑΜ, με αποτέλεσμα να ακολουθήσουν διώξεις που τον ταλαιπώρησαν και του στοίχισαν. Στις 13 Μαΐου 1951 παίρνει μέρος στην εναρκτήρια θεατρική εκπομπή του ραδιοφώνου και ερμηνεύει την τελευταία σκηνή του «Οιδίποδα Τυράννου» και το «Κύκνειο Άσμα» του Τσέχωφ. Ένα μήνα μετά, ο Αιμίλιος Βεάκης πεθαίνει.

Ο ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ

Στον κινηματογράφο συμμετείχε αρχικά σε λίγες βουβές ταινίες. Το 1943 η Φίνος Φιλμ είχε την τιμή, στην πρώτη επίσημη ταινία της, με τίτλο «Η Φωνή της Καρδιάς», να έχει πρωταγωνιστή τον μεγάλο ηθοποιό. Η δεύτερη και τελευταία του εμφάνιση σε ταινία της Φίνος Φιλμ ήταν το 1946, στην ταινία «Πρόσωπα Λησμονημένα». Το 1950, ένα χρόνο πριν αφήσει τα εγκόσμια, πρωταγωνίστησε και στην ταινία «Αρραβωνιάσματα» της Νόβακ Φιλμ.

Το ταλέντο του Βεάκη δεν εξαντλήθηκε στην υποκριτική, αφού επέδειξε πλούσιο συγγραφικό έργο με διηγήματα, θεατρικά έργα και ποιήματα. Ένα από αυτά δείχνει και τη ανθρώπινη μεγαλοσύνη του. Πρόκειται για το ποίημα-αφιέρωμα στον Έλληνα δικτάτορα Μεταξά για το “ΟΧΙ” που αντέταξε στους Ιταλούς. Και όμως, ο Βεάκης ήταν κουμουνιστής.

ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΖΩΗ

Ο πρώτος γάμος του Αιμίλιου Βεάκη ήταν με την ηθοποιό Μαρία Ράμφου, στις αρχές του 1900, και ο δεύτερος και πιο ουσιαστικός του γάμος ήταν με την ηθοποιό Σμαράγδα Μπόλλα, με την οποία απέκτησε τρία παιδιά: την Μαίρη, τον Γιάννη και τον Δημήτρη.
Το ποίημα του «Πιστή Ρεβέκκα», το αφιέρωσε στη λατρευτή σύντροφο της ζωής του, Σμαράγδα.
“Είσαι το φως κ’ η Αλήθεια μου η πιστή. Κλείνω τα μάτια κ’ έρχομαι κοντά σου. Στην όχτη φέρε με, στην άμμο τη ζεστή που αργοκυλούν τα νάματα. Και στης Αγάπης τον Ιορδάνη, έλα εσύ, τη λέπρα της κακίας να μου πλύνεις απ’ την ψυχή, με την υδρία σου τη χρυσή, χύνοντας το νερό της Καλωσύνης!”

ΔΙΑΚΡΙΣΕΙΣ

Σήμερα, το σύγχρονο θερινό θέατρο του Δήμου Πειραιά φέρει το όνομα του «Βεάκειο».

Προτομή του Αιμίλιου Βεάκη ανεγέρθηκε στη δεξιά πλευρά της πρόσοψης του Δημοτικού Θεάτρου του Πειραιά, ενώ το θεατρικό μουσείο απονέμει σε άνδρες ηθοποιούς από το 1994 και ανά διετία, το Έπαθλο «Αιμίλιος Βεάκης» για την ερμηνεία α΄ ανδρικού ρόλου, καθώς και το τιμητικό Έπαθλο Βεάκη για τη συνολική προσφορά τους στο θέατρο.

Σε μια εποχή μοναδική για το πλούτο των μεγάλων ηθοποιών, ο Αιμίλιος Βεάκης ήταν – όπως ομολογούν οι ίδιοι οι συνάδελφοί του – ο μεγαλύτερος.

ΘΑΝΑΤΟΣ

Ο Αιμίλιος Βεάκης πέθανε από εγκεφαλικό επεισόδιο σε ηλικία 67 ετών. Την περίοδο εκείνη ετοιμαζόταν να παίξει τον Τειρεσία στον «Οιδίποδα», σε μια παράσταση που θα ήταν αφιερωμένη σε εκείνον στο Ωδείο Ηρώδου Αττικού, όμως δεν πρόλαβε.