Κορυφαίος, μοναδικός και αναντικατάστατος στο χώρο της μουσικής σύνθεσης, ο Μάνος Χατζιδάκις άφησε στη χώρα μας μια πολύτιμη και διαχρονική πολιτισμική κληρονομιά. Πέραν όμως από τις μοναδικές μουσικές συνθέσεις του, πολέμιος του «εφησυχασμού» καθώς ήταν και με πολύτιμες φιλίες με ανθρώπους της τέχνης και της διανόησης, ανέλαβε κοινωνικές πρωτοβουλίες που καθιέρωσαν νέο ύφος και έθεσαν νέες βάσεις αντίληψης της τέχνης.

ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΧΡΟΝΙΑ

Γεννήθηκε στην Ξάνθη το 1925 σε αστική οικογένεια. Ο πατέρας του ήταν δικηγόρος και είχε μετακομίσει στην Ξάνθη λόγω επαγγελματικών υποχρεώσεων. Σε ηλικία τεσσάρων ετών ξεκίνησε μαθήματα πιάνου με δασκάλα την πιανίστρια Άννα Αλτουνιάν, ενώ παράλληλα διδάχθηκε βιολί και ακορντεόν. Μετά τον χωρισμό των γονιών του, ο Μάνος μετακομίζει το 1932 στην Αθήνα μαζί με την μητέρα του και την αδελφή του.

Το 1938 ο πατέρας του σκοτώθηκε σε αεροπορικό δυστύχημα, γεγονός που σε συνδυασμό, αργότερα, με την έναρξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου επέφερε μεγάλες οικονομικές δυσκολίες στην οικογένεια. Ο νεαρός Χατζιδάκις εργάστηκε για βιοπορισμό ως φορτοεκφορτωτής στο λιμάνι, παγοπώλης στο εργοστάσιο του Φιξ και βοηθός νοσοκόμος στο 401 στρατιωτικό νοσοκομείο. Παράλληλα, όμως, επέκτεινε τις μουσικές του γνώσεις, παρακολουθώντας ανώτερα θεωρητικά μαθήματα, ενώ από ξεκίνησε να γράφει παιδικά ποιήματα και τραγούδια.

Εκείνα τα δύσκολα χρόνια της αρχής της δεκαετίας του ’40, ο Μάνος συνδέθηκε με αρκετούς καλλιτέχνες και διανοούμενους, όπως οι ποιητές Γιώργος Σεφέρης, Οδυσσέας Ελύτης, Νίκος Γκάτσος, Άγγελος Σικελιανός και ο ζωγράφος Γιάννης Τσαρούχης. Συμμετείχε ενεργά στην Εθνική Αντίσταση, όπου γνωρίστηκε και με τον Μίκη Θεοδωράκη, με τον οποίο σύντομα ανέπτυξε ισχυρή φιλία.

Η ΜΟΥΣΙΚΗ

Η πρώτη του εμφάνιση ως συνθέτης έγινε το 1944, σε ηλικία 19 ετών, με τη μουσική για το θεατρικό έργο “Ο Τελευταίος Ασπροκόρακας” του Αλέξη Σολωμού, που ανέβηκε στο Θέατρο Τέχνης του Καρόλου Κουν, με τον οποίο συνεργάστηκαν στενά τα επόμενα 15 χρόνια.

Την περίοδο της Κατοχής, ο Χατζιδάκις ανακάλυψε το ρεμπέτικο τραγούδι και ήταν ένας από τους πρώτους μελετητές του. Μάλιστα, στις αρχές του 1949 έδωσε μια ιστορική διάλεξη για το ρεμπέτικο τραγούδι στο Θέατρο Τέχνης, στην οποία επαναπροσδιόρισε τη θέση του ρεμπέτικου αναδεικνύοντάς το ως θεμέλιο λίθο της σύγχρονης ελληνικής λαϊκής μουσικής.

Το 1950 γίνεται καλλιτεχνικός διευθυντής του Ελληνικού Χοροδράματος της Ραλλούς Μάνου, με το οποίο παρουσίασε τέσσερα μπαλέτα. Παράλληλα, έγραφε μουσική για αρχαίες τραγωδίες και κυρίως κωμωδίες του Αριστοφάνη, προσδίδοντας τους ένα νέο μουσικό ύφος. Μερικές από τις τραγωδίες και κωμωδίες για τις οποίες έγραψε μουσική είναι η «Μήδεια» (1956), ο «Κύκλωψ» (1959), οι «Βάκχες» (1962), οι «Εκκλησιάζουσες» (1956), η «Λυσιστράτη» (1957) και οι «Όρνιθες» (1959).

Από το 1955 ξεκινά μια περίοδος άκρως παραγωγική για τον Μάνο Χατζιδάκι, με σπουδαίες διακρίσεις εντός και εκτός συνόρων, συμπεριλαμβανομένου και του Όσκαρ Καλύτερου Πρωτότυπου Τραγουδιού για “Τα παιδιά του Πειραιά”. Καθώς συνθέτει ασταμάτητα για το θέατρο και τον κινηματογράφο, το 1959 γνωρίζεται με την Νανά Μούσχουρη, η οποία γίνεται η κύρια ερμηνεύτρια του.

Από το 1966 έως το 1972 ο Μάνος Χατζιδάκις μετακομίζει στη Νέα Υόρκη μαζί με την μητέρα του. Ανεβάζει με τον Ζιλ Ντασέν και τη Μελίνα Μερκούρη τη θεατρική διασκευή του “Ποτέ την Κυριακή” με τίτλο “Ίλια Ντάρλινγκ” και κερδίζει τις εντυπώσεις. Μέσα από τις επιρροές της ροκ και ποπ μουσικής σκηνής, ηχογραφεί κύκλους τραγουδιών σε διαφορετικό ύφος και συνεργάζεται με το συγκρότημα New York Rock & Roll Ensemble αλλά και τον παραγωγό Quincy Jones.

Με την επιστροφή του στην Ελλάδα το 1972, ηχογραφεί τον εμβληματικό κύκλο τραγουδιών “Ο Μεγάλος Ερωτικός”. Μετά την πτώση της χούντας διορίζεται Αναπληρωτής Γενικός Διευθυντής της Λυρικής Σκηνής, ενώ το 1975, εκτός από τη διεύθυνση της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών, αναλαμβάνει και τη διεύθυνση του κρατικού ραδιοσταθμού «Τρίτο Πρόγραμμα», διαγράφοντας την ποιοτικότερη εποχή της κρατικής ραδιοφωνίας.

Την δεκαετία του ’80 ο Χατζιδάκις τάχθηκε να ανεβάσει τον πολιτιστικό πήχη της χώρας, διοργανώνοντας ποιοτικές εκδηλώσεις και δράσεις με στόχο την ανάδειξη της ελληνικής μουσικής, του χορού, του θεάτρου και του κινηματογράφου. Το 1989 ιδρύει την Ορχήστρα των Χρωμάτων με στόχο να παρουσιάσει με πρωτότυπο τρόπο έργα κλασικών και σύγχρονων συνθετών. Διηύθυνε την Ορχήστρα των Χρωμάτων μέχρι το 1993, δίνοντας συνολικά 20 συναυλίες και 12 ρεσιτάλ ελληνικού και διεθνούς ρεπερτορίου.

Ο ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ

Η πρώτη μουσική που συνέθεσε για τον κινηματογράφο ήταν το 1946 για την ταινία “Αδούλωτοι Σκλάβοι” σε σκηνοθεσία Βίων Παπαμιχάλη και πρωταγωνίστρια, σε πρώτη κινηματογραφική εμφάνιση, την Έλλη Λαμπέτη. Η συνεργασία του με την Φίνος Φιλμ ξεκίνησε το 1951 με τη μουσική της ταινίας “Νεκρή Πολιτεία” του Φρίξου Ηλιάδη. Συνέχεια είχε “Η Αγνή του Λιμανιού” (1952) του Γιώργου Τζαβέλλα με την Ελένη Χατζηαργύρη στον πρωταγωνιστικό ρόλο. Στην ταινία παρουσιάζεται ένα σπάνιο ντοκουμέντο με τον Μάνο Χατζιδάκι να παίζει στο πιάνο το τραγούδι “Χάρτινο το Φεγγαράκι” που είχε γράψει το 1949 για την παράσταση “Λεωφορείο Ο Πόθος” στο Θέατρο Τέχνης.

Συνέχισε να συνεργάζεται σταθερά με τον Φίνο, όταν το 1955 γνωρίζει την πρώτη του τεράστια κινηματογραφική επιτυχία με το τραγούδι “Γαρύφαλλο στ’αυτί” για τις ανάγκες της ταινίας “Λατέρνα, Φτώχεια και Φιλότιμο” του Αλέκου Σακελλάριου. Μάλιστα λέγεται ότι την μελωδία την έγραψε μέσα στο ταξί καθώς πήγαινε να παραδώσει την μουσική της ταινίας στα στούντιο της Φίνος Φιλμ στους Αγίους Αναργύρους!

Το 1959 ο Χατζιδάκις γράφει δυο τραγούδια που θα γινόντουσαν “υμνος” για τα παιδιά των επόμενων γενιών. Όταν εκλήθη να γράψει τη μουσική για τα τραγούδια της ταινίας “Το Ξύλο Βγήκε απ’τον Παράδεισο” στους ρυθμούς της τσα-τσα-τσα, δε γνώριζε καθόλου το μουσικό αυτό είδος. Για αυτό τον λόγο, ζήτησε να ακούσει κάποιες άλλες παρόμοιες επιτυχίες της εποχής για να εμπνευστεί. Τα δύο τραγούδια της ταινίας, «Το Γκρίζο Γατί» (γνωστό ως «νιάου βρε γατούλα») και «Έχω ένα Μυστικό» κυκλοφόρησαν σε signles και έγιναν ανάρπαστα, πουλώντας κοντά στα 100.000 αντίτυπα, γεγονός το οποίο αποτελεί σταθμό στην ελληνική δισκογραφία, αφού απονεμήθηκε ο πρώτος χρυσός δίσκος στην Ελλάδα από τον διευθυντή της ολλανδικής δισκογραφικής εταιρίας «Philips».

Ακολούθησαν πολλές κινηματογραφικές επιτυχίες με τα τραγούδια του να μπαίνουν σε κάθε ελληνικό σπίτι. Λίγο πριν τα γυρίσματα της “Μανταλένας” (1960), ο Μάνος Χατζιδάκις έστειλε στην Αλίκη τα τραγούδια “Θάλασσα Πλατιά” και “Μεσα σ’αυτή τη Βάρκα”, γραμμένα σε μαγνητοταινία με τη φωνή της Νανάς Μούσχουρη. Το αρχικό γύρισμα έγινε με τα πρωτότυπα τραγούδια και όταν επέστρεψαν στην Αθήνα αντικαταστάθηκε η φωνή της Νανάς Μούσχουρη με της Αλίκης. Εξαιρετική ήταν και η μουσική που συνέθεσε για την ταινία “Χαμένα Όνειρα” (1961) με το “Βαλς των Χαμένων Ονείρων” να θεωρείται η καλύτερη μελωδία του στον κινηματογράφο.

Το 1960 απέσπασε βραβείο για την μουσική του στην ταινία “Το Ποτάμι” του Νίκου Κούνδουρου στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, ενώ το 1961 ήρθε η διεθνής αναγνώριση με το Όσκαρ Καλύτερου Πρωτότυπου Τραγουδιού για το τραγούδι “Τα παιδιά του Πειραιά” για τις ανάγκες της ταινίας “Ποτέ την Κυριακή” του Ζυλ Ντασσέν με πρωταγωνίστρια (και ερμηνεύτρια) την Μελίνα Μερκούρη. Το διάσημο αυτό τραγούδι ηχογραφήθηκε σε πάνω από 15 γλώσσες, αλλά ο Χατζιδάκις ποτέ δεν είδε ως ιδιαίτερη αναγνώριση το χρυσό αγαλματίδιο που κέρδισε για τη σύνθεση αυτή.

ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΖΩΗ

Ο Έλληνας μουσικοσυνθέτης ήταν από τους πρώτους που «τόλμησε» εκείνη την εποχή να ομολογήσει πως ήταν ομοφυλόφιλος: «Λένε πως οι καλλιτέχνες είναι είτε κομμουνιστές είτε ομοφυλόφιλοι. Εγώ πάντως δεν είμαι κομμουνιστής…» είχε πει, χωρίς να τον ενδιαφέρει στο ελάχιστο το τι θα ειπωθεί για εκείνον.

ΔΙΑΚΡΙΣΕΙΣ

Το 1959 πήρε το πρώτο βραβείο στο Α΄ Φεστιβάλ Ελαφρού Τραγουδιού του Ε.Ι.Ρ για το τραγούδι «Κάπου υπάρχει η αγάπη μου», που ερμήνευσε η Νάνα Μούσχουρη.

Το 1960 απέσπασε βραβείο για την μουσική του στην ταινία “Το Ποτάμι” του Νίκου Κούνδουρου στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης.

Την ίδια χρονιά (1960) απέσπασε το πρώτο βραβείο και στο Β΄ Φεστιβάλ Ελαφρού Τραγουδιού του Ε.Ι.Ρ. για δύο τραγούδια (το «Κυπαρισσάκι» και την «Τιμωρία», πάλι με τη Νάνα Μούσχουρη).

Το 1961 κέρδισε το Όσκαρ Καλύτερου Πρωτότυπου Τραγουδιού από την Αμερικάνικη Ακαδημία Κινηματογράφου για το τραγούδι “Τα παιδιά του Πειραιά” για τις ανάγκες της ταινίας “Ποτέ την Κυριακή” του Ζυλ Ντασσέν.

ΘΑΝΑΤΟΣ

Ο Μάνος Χατζιδάκις πέθανε στις 15 Ιουνίου του 1994, σε ηλικία 68 ετών και ετάφη στην Παιανία. Όπως όρισε ο ίδιος, στην κηδεία του δεν παρευρέθηκαν τηλεοπτικά συνεργεία και φωτορεπόρτερ.