Αναγνωρισμένος και βραβευμένος διεθνώς, ο Μιχάλης Κακογιάννης πρόσφερε με το πολύτιμο έργο του, για μισό και πλέον αιώνα, όσο ελάχιστοι Έλληνες δημιουργοί. Λάτρης της Ελλάδας και της ιδιαίτερης πατρίδας του της Κύπρου, αφιέρωσε όλη του τη ζωή αποκλειστικά στην καλλιτεχνική δημιουργία και την πολιτιστική εξέλιξη, ξεπερνώντας από την αρχή τα ελληνικά σύνορα και κερδίζοντας την αθανασία.

ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΧΡΟΝΙΑ

Γεννήθηκε στη Λεμεσό της Κύπρου και από μικρός έδειξε αδυναμία στις τέχνες. Με τα τρία του αδέλφια είχε κάνει θίασο «οικογενειακό» όπου εκείνος έγραφε τα έργα και όλοι μαζί τα έπαιζαν στην αυλή του σπιτιού τους. Ο πατέρας του όμως τον φαντάζονταν διάδοχο στο δικηγορικό του γραφείο και του είχε απαγορεύσει να πηγαίνει σινεμά ή στο θέατρο σε παραστάσεις θιάσων που περιόδευαν στην Κύπρο.

Έτσι όταν τελειώνει με άριστα το σχολείο φεύγει για το Λονδίνο όπου σπουδάζει νομική (για το χατίρι του πατέρα του), και ακολούθως δραματικές τέχνες στo Central School of Dramatic Art και στο Old Vic του Λονδίνου το 1944 και το 1946 αντιστοίχως. Στο Λονδίνο τον βρίσκει το ξέσπασμα του Β’ Παγκοσμίου πολέμου και για λόγους βιοπορισμού αρχίζει να εργάζεται ως μεταφραστής και στη συνέχεια εκφωνητής στην ελληνική υπηρεσία του BBC. Σε ηλικία μόλις 22 χρόνων, αναλαμβάνει τη διεύθυνση της εκπομπής του BBC «Κυπριακή Ώρα» η οποία εμψύχωνε τους Έλληνες της διασποράς στα δύσκολα χρόνια του Πολέμου. Από αυτή του τη θέση γνωρίζει από κοντά ανθρώπους σαν τον Νίκο Καζαντζάκη, την Κατίνα Παξινού, τον Αλέξη Μινωτή, και τον Νάνο Βαλαωρίτη.

Το 1947 ξεκινάει την καριέρα του στο θέατρο της Αγγλίας ως ηθοποιός με το καλλιτεχνικό ψευδώνυμο Michael Yannis, με σημαντικότερη στιγμή του τη συμμετοχή στο ανέβασμα του «Καλιγούλα» του Καμύ, με την έγκριση του ίδιου του συγγραφέα που ταξίδεψε στο Λονδίνο για να παρευρεθεί στη διανομή του έργου. Συμμετείχε με λίγα αδιάφορα ρολάκια σε Βρετανικές ταινίες εκείνης της περιόδου, όμως γρήγορα αισθάνθηκε ότι η θέση του ήταν πίσω από την κάμερα γράφοντας σενάρια και σκηνοθετώντας. Έτσι, με αυτές τις διαθέσεις επιστρέφει στην Ελλάδα το 1953 χάρη και στην ενθάρρυνση του φίλου του Δημήτρη Χορν.

Ο ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ

Το 1954, εγκατεστημένος πια στην Αθήνα, δέχεται μια πρόταση από την θεατρική τριάδα Έλλης Λαμπέτη – Δημήτρη Χορν – Γιώργου Παππά, για να γράψει και να γυρίσει μια ταινία την οποία είχαν δεσμευτεί να παραδώσουν. Έτσι προέκυψε το «Κυριακάτικο Ξύπνημα», μια ταινία που συμμετείχε στο Φεστιβάλ των Καννών και βραβεύτηκε στο Φεστιβάλ Εδιμβούργου (Δίπλωμα Αξίας), ανοίγοντας στον Μιχάλη Κακογιάννη το δρόμο για διεθνή καριέρα. Την αμέσως επόμενη χρονιά, σκηνοθετεί τη θρυλική «Στέλλα», ταράζοντας το ελληνικό κινηματογραφικό κατεστημένο. Και αυτή η ταινία διαγωνίζεται στο Φεστιβάλ των Καννών ενώ στις ΗΠΑ της απονέμεται η Χρυσή Σφαίρα καλύτερης ξενόγλωσσης ταινίας. Στην τρίτη ταινία του, επιστρατεύει και πάλι την Έλλη Λαμπέτη. Είναι το «Κορίτσι με τα Μαύρα» (1956) η οποία και αυτή διαγωνίζεται στο Φεστιβάλ των Καννών, και αυτή κερδίζει Χρυσή Σφαίρα καλύτερης ξενόγλωσσης ταινίας, ενώ βραβεύεται με Ασημένιο μετάλλιο και στο κινηματογραφικό Φεστιβάλ της Μόσχας.

Το 1958 ο Μιχάλης Κακογιάννης συνεργάζεται για πρώτη φορά με τη Φίνος Φιλμ, γυρίζοντας την ταινία «Το Tελευταίο Ψέμμα», ένα δυνατό δράμα με την Έλλη Λαμπέτη, τον Μιχάλη Νικολινάκο και τον Γιώργο Παππά που συμμετείχε σε πολλά φεστιβάλ και βραβεύτηκε από τους Κριτικούς Κινηματογράφου της Βρετανίας (1959). Το 1961, μετά από την «Ερόικα» (1960) που διαγωνίζεται στο Φεστιβάλ του Βερολίνου και βραβεύεται στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης και το αγγλόφωνο «The Wastrel», γυρίζει με τη Φίνος Φιλμ την «Ηλέκτρα» με την Ειρήνη Παπά. Η ταινία συγκεντρώνει 25 διεθνείς διακρίσεις, ανάμεσά τους δύο βραβεία στο Φεστιβάλ των Καννών (Μεγάλο Τεχνικό Βραβείο και Βραβείο Καλύτερης Κινηματογραφικής Μεταφοράς), μια υποψηφιότητα για το βραβείο Όσκαρ καλύτερης ξένης ταινίας (1962) και βραβεία στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης. Εκεί μπορεί να σταματά η συνεργασία του Κακογιάννη με τη Φίνος Φιλμ, αλλά την τεχνική επεξεργασία όλων των ταινιών του την έκανε πάντα στα εργαστήρια του Φίνου, τον οποίο εκτιμούσε για τις μοναδικές τεχνικές του γνώσεις.

Το 1964 γυρίζει στην Κρήτη τη διαχρονική ταινία «Ζορμπάς» (με 7 υποψηφιότητες για Όσκαρ, 5 για Χρυσή Σφαίρα, και βραβείο Διεθνούς Κριτικής), η οποία κατακτά όλο τον κόσμο και από τότε ο Κακογιάννης συμπεριλαμβάνεται στον κατάλογο των καλύτερων σκηνοθετών διεθνώς. Ακολουθούν οι ταινίες «Όταν τα Ψάρια βγήκαν στη Στεριά» (1967) και «Τρωάδες» (1971) πριν συμβεί η Κυπριακή τραγωδία που συγκλονίζει τον σκηνοθέτη. Ο Κακογιάννης αφήνει πίσω του τα πάντα και με μια κάμερα στον ώμο πηγαίνει στο μαρτυρικό νησί για να καταγράψει όλα αυτά που οδήγησαν στη διχοτόμηση του νησιού, για να παραδώσει το δραματοποιημένο ντοκιμαντέρ «Αττίλας 1974» που κάνει το γύρο του κόσμου.

Το 1976 επιστρέφει στη μυθοπλασία με την «Ιφιγένεια» (κλείνοντας την τριλογία μετά την «Ηλέκτρα» και τις «Τρωάδες»), μια ταινία που διαγωνίστηκε στις Κάννες, κέρδισε υποψηφιότητα για Όσκαρ καλύτερης ξενόγλωσσης ταινίας, καθώς και δύο βραβεία στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης. Ο Μιχάλης Κακογιάννης παρέμεινε δραστήριος ως το τέλος, σκηνοθετώντας τρεις ακόμα ταινίες: τη «Γλυκειά Πατρίδα» (1986), το «Πάνω Κάτω και Πλαγίως» (1992) και το «Βυσσινόκηπο» το 1999 που αποτελεί και το κύκνειο σκηνοθετικό του άσμα, το οποίο τιμήθηκε με το βραβείο της Πανελλήνιας Ένωσης Κριτικών Κινηματογράφου στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης.

ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ

Παράλληλα με την κινηματογραφική του καριέρα, ο Μιχάλης Κακογιάννης σκηνοθέτησε θιάσους σε Ελλάδα, Ευρώπη και Αμερική, συνεργαζόμενος με τους σημαντικότερους Έλληνες και ξένους ηθοποιούς, σε συνολικά 36 θεατρικά έργα εκ των οποίων πολλά αρχαία δράματα και 7 όπερες. Παραστάσεις του φιλοξένησε η Κρατική Όπερα της Φραγκφούρτης και η Metropolitan Όπερα της Νέας Υόρκης.

Εκτός από το σκηνοθετικό του έργο, ο Μιχάλης Κακογιάννης μετέφρασε στα ελληνικά τα έργα του Ουίλλιαμ Σαίξπηρ: «Άμλετ» (1965), «Αντώνιος και Κλεοπάτρα» (1980), «Κοριολανός» (1990) και «Οθέλλος» (2001), όπως και τις «Τρωάδες» του Ευριπίδη (1995), ενώ έχει μεταφράσει στα αγγλικά τις «Βάκχες» του Ευριπίδη (1982). Έχει εκδώσει σε βιβλίο τα σενάρια από τη «Στέλλα» (1990) και τις «Τρωάδες» (1973) ενώ έχει εκδώσει επίσης το αφήγημα «Δηλαδή» (1990).

Έχει γράψει τους στίχους δύο ιδιαίτερα δημοφιλών τραγουδιών: το «Αγάπη που ‘γινες Δίκοπο Μαχαίρι» και το «Εφτά Τραγούδια θα σου Πω» που ακούστηκαν για πρώτη φορά το 1955 στην ταινία του «Στέλλα» σε μουσική Μάνου Χατζιδάκι και ερμηνεία της Μελίνας Μερκούρη.

Έργο του Μιχάλη Κακογιάννη είναι και ο νυχτερινός φωτισμός των μνημείων της Ακροπόλεως, τον οποίο εκείνος πρώτος οραματίστηκε και για την επίτευξη του οποίου ίδρυσε το σύλλογο “οι Φίλοι της Αθήνας”, εξασφαλίζοντας τις υπηρεσίες του διάσημου Γάλλου φωτιστή Pierre Bideau και αναλαμβάνοντας τη χρηματοδότηση όλων των απαραίτητων μελετών.

ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΖΩΗ

Ο Μιχάλης Κακογιάννης αφοσιώθηκε στην τέχνη του, δεν παντρεύτηκε και δεν έκανε παιδιά.

Το 2004 ο Μιχάλης Κακογιάννης συνέστησε το κοινωφελές ίδρυμα με την επωνυμία “Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης με σκοπό τη μελέτη, υποστήριξη και διάδοση των τεχνών του θεάτρου και του κινηματογράφου, καθώς και την καταγραφή και διαφύλαξη των δημιουργημάτων των τεχνών αυτών. Το φθινόπωρο του 2009 ξεκίνησε η λειτουργία του Πολιτιστικού Κέντρου του Ιδρύματος που βρίσκεται στην οδό Πειραιώς 206 στον Ταύρο.

ΔΙΑΚΡΙΣΕΙΣ

Για την προσφορά και το έργο του, ο Μιχάλης Κακογιάννης έχει τιμηθεί στην Ελλάδα την Κύπρο και το εξωτερικό. Έχει τιμηθεί με τον Ταξιάρχη του Χρυσού Φοίνικα (Ελλάδα), τον Ταξιάρχη των Γραμμάτων και Τεχνών (Γαλλία), και τον Μεγαλόσταυρο του Τάγματος του Μακαρίου του Γ’ (Κύπρος).

Για την ταινία του «Ζορμπάς» ήταν υποψήφιος για βραβείο Όσκαρ σε τρεις κατηγορίες (Καλύτερης Ταινίας, Καλύτερης Σκηνοθεσίας, Καλύτερου Διασκευασμένου Σεναρίου), όμως αποφάσισε να μην παρευρεθεί στην τελετή της απονομής. Για την ίδια ταινία ήταν επίσης υποψήφιος για βραβείο BAFTA από τη Βρετανική Ακαδημία Κινηματογράφου καθώς και για Χρυσή Σφαίρα.

Για το σύνολο του έργου του τιμήθηκε το 1999 από το Φεστιβάλ του Μόντρεαλ (βραβείο Special Grand Prix of the Americas), το Φεστιβάλ των Ιεροσολύμων (1999) και το Φεστιβάλ του Καΐρου (2001).

Το 2011 η Ελληνική Ακαδημία Κινηματογράφου του απένειμε Τιμητικό Βραβείο για το σύνολο της προσφοράς του στον κινηματογράφο, στο πλαίσιο της 2η απονομής των Βραβείων της ΕΑΚ.

Το 2011 το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης τίμησε τη μνήμη του, καθιερώνοντας το βραβείο Μιχάλη Κακογιάννη, που θα απονέμεται σε ελληνική ταινία.

Έχει βραβευτεί από την Ακαδημία Αθηνών για την προσφορά του στο έθνος, από το Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης για το συνολικό έργο του και από το American Hellenic Institute για τη συνολική προσφορά του στον κινηματογράφο.

Έχει ανακηρυχθεί επίτιμος δημότης στη Λεμεσό, στο Montpellier της Γαλλίας και στο Ντάλας του Τέξας.

Έχει αναγορευτεί Διδάκτωρ Τεχνών στο Columbia College (Σικάγο ΗΠΑ), Επίτιμος Διδάκτωρ στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, στο Πανεπιστήμιο Κύπρου καθώς και στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.

ΘΑΝΑΤΟΣ

Ο Μιχάλης Κακογιάννης πέθανε στις 25 Ιουλίου του 2011, σε ηλικία 90 ετών.